حضرت امیرالمومنین(ع) در وصف شیعیان و متقین می فرمایند: وَطَلَباً فِی حَلَال وَ نَشَاطاً فی هَدّی وَ تَحَرُّجاً عَن طَمَع.. حضرت امیر (ع) یکی دیگر از اوصاف متقین را این گونه بیان می فرماید: شیعیان در راه کسب حلال تلاش می کنند، نشاط و فعالیتی توام با هدایت دارند و از طمع ورزی در اموال و حقوق دیگران اجتناب می کنند.

در بیا ن اوصاف شیعیان امیرالمومنین (ع)می فرماید: و مِن عَلَامه احدهم ان تَری لَهُ قُوة فی دین و حَزماً فی لَین وَ ایمَاناً فی یَقین . در دنبالة َ ایَن فراز حضرت اَمیرً (ع) می فرماید : و حرصاً عَلی علم و فهما فی فقه وَ علما فی حلمِ : یعنی شیعیان حریص بر علم هستند . روشن است که هر مومنی ، بلکه هر انسان عاقلی فطرتا طالب علم است . پس این چه ویژگی ممتازی است که حضرت برای شیعیان عنوان فرموده اند

علم

علم یکی از اهداف تربیت عقلانی  است که در یک تقسیم بندی کلی بر 2 موضوع اصلی: هست ها و نیست ها از یک طرف و باید ها و نبایدها از طرف دیگر تعلق می گیرد. بر این اعتبار دو قسم «نظری» و «عملی» یا «حکمت نظری» و «حکمت عملی» خواهیم داشت و چون طبق اصطلاح راجع در این پژوهش شناخت معلومات نظری و عملی، هر دو در قلمرو عقل نظری است ، رسیدن به این دو قسم شناخت، عقل نظری را به کمال شایسته خود خواهد رساند از سوی دیگر مبحث «مفهوم عقل» به دلیل تبعیت و تاخر وجه عملی و عقل از وجه نظری آن، حکمت عملی یا ایدئولوژی (نظام ارزشی حاکم بر رفتارهای اختیاری انسان) متفرع و مترتب خواهد بود.

به دیگر سخن، حکمت نظری، مشتمل بر توصیف و تبیین حقایق عالم هستی ، زیر بنای حکمت عملی است که معرفی وتبیین فضیلت ها و رذیلت ها و اعمال صالح و فاسد و توصیه به تخلق به اخلاق نیکو و انجام افعال پسندیده و پرهیز از اخلاق و اعمال پست را دربرمی گیرد.

امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمود:
هنگامی که امیرالمومنین ، علی (علیه السلام) در حال ایراد خطبه و سخنرانی بود، مردی به نام همام عابد و خواپرست و ریاضتکش برخاست و اظهار داشت: یا امیر المومنین! حالات مومن را برای ما به گونه ای وصف کن و شرح ده که گویا او را به چشم خود می نگریم.
حضرت در پاسخش فرمود: ای همام! همانا مومن، زیرک و هوشمند است؛ شادیش در چهره و اندوهش در درون می باشد؛ دلش از همه چیز پهناورتر و نزد خود از همه کس خوارتر است؛ ازهر چیز که نابود شدنی و فناپذیر است، گریزان؛ به هرچه خوب باشد پویان است؛ نه کینه توز است ونه حسود و نه پرخاشگر ونه دشنام گو و نه عیبجو و نه پشت سر بدگو؛ کبر و بزرگ منشی را زشت، و ریاست و شهرت طلبی را دشمن شمارد؛ غم و اندوهش طولانی و همتش بلند است.