بی‌تردید قیام خونین عاشورا و در پی آن، نهضت تبلیغی اهل بیت(ع) به رهبری امام سجاد(ع) و زینب کبری(س)، روح بیداری، آزادگی، ظلم‌ستیزی، مقاومت و ایثار و جانفشانی در راه حق را در کالبد مرده جامعه اسلامی دمید و بخش وسیعی از جامعه اسلامی را که در خواب غفلت به سر می‌برد، بیدار کرد.

این حادثه، به ویژه خواص جامعه اسلامی را که از قافله کربلا عقب مانده و نتوانسته بودند رسالت سنگین خود را به درستی ایفا کنند و در شرایط حساس و بحرانی امام خود را تنها گذاشته بودند، به خود آورده و موجب توجه آنها به تقصیر و اشتباهشان شده بود. شیعیان عراق به دلیل عدم تصمیم‌گیری مناسب و اقدام به موقع، از حرکت اصلاحی امام حسین(ع) جا مانده بودند، از این رو بسیج همگانی شیعیان پس از عاشورا و برپایی قیام خونین توابین تأثیر چندانی نداشت.

اگر انتخاب عراق از سوی امام حسین(ع) و پافشاری بر آن را بر اساس معادله‌های معقول و محاسبه عقلانی اوضاع و شرایط مناسب عراق ارزیابی کنیم، بی‌گمان سیل نامه‌نگاری‌های مردم عراق به امام و بیعت گسترده آنان با نماینده امام، یعنی مسلم بن عقیل از جمله شرایط زمینه‌ساز برای انتخاب عراق بوده است. گرچه در جمع نامه‌نگاران به امام گروه‌های مختلف سیاسی با انگیزه‌های گوناگون وجود داشتند، اما طلایه‌دار نامه‌نگاری و دعوت از امام، شیعیان مشهور عراق بودند؛ کسانی که در کربلا کمترین حضور را داشتند.

نهضت توابین به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی سرحلقه قیام‌های شیعی عراق و از شاخص‌ترین پیامد‌های اجتماعی واقعه عاشوراست. منطق قیام توابین جبران اشتباه تاریخی آنها در یاری نکردن امامشان است؛ و عدم حمایت از امام را گناهی می‌دانستند که تنها با کشتن قاتلان امام یا کشته شدن خودشان قابل جبران است. بنابراین، نخستین پرسش درباره توابین علت عدم حضور آنها در کربلاست. این پرسشی است که در مورد دیگر خواص شیعه، مانند محمد حنفیه، عبدالله بن عباس و عبدالله بن جعفر همواره مطرح بوده و پاسخ‌های متفاوتی به آن داده شده است.

بی‌تردید قیام خونین عاشورا و در پی آن، نهضت تبلیغی اهل بیت(ع) به رهبری امام سجاد(ع) و زینب کبری(س)، روح بیداری، آزادگی، ظلم‌ستیزی، مقاومت و ایثار و جانفشانی در راه حق را در کالبد مرده جامعه اسلامی دمید و بخش وسیعی از جامعه اسلامی را که در خواب غفلت به سر می‌برد، بیدار کرد.

سال‌های زیادی از حماسه خونین عاشورا می‌گذرد و چشمان منتظران به لحظه‌ای دوخته شده است که منتقم خون حسین(عج) ظهور کند تا شیعه بتواند پس‌از گذشت قرن‌ها انتقام عاشورا را از یزدیان زمان بگیرد. جشمان منتظری که بی‌صبرانه در انتظار لحظه‌ای است که پرچم بر زمین مانده امام حسین(ع) توسط اباصالح‌المهدی(عج) به اهتراز درآید تا […]

 
با وقوع حماسه کربلا، زنجیره نهضتهای شیعی پدید آمد . این حادثه نه تنها الگویی حماسی – ارزشی برای شیعه به میراث ذاشت بلکه انسجام و قوام سیاسی – اجتماعی شیعیان را نیز موجب گردید . «خر بوطلی » یکی از دانشمندان معاصر در همین رابطه می نویسد: «شهادت امام حسین علیه السلام در کربلا بزرگترین حادثه تاریخی بود که منجر به تشکیل و تبلور شیعه گردید و سبب شد که شیعه به عنوان یک سازمان قوی با مبادی و مکتبی سیاسی – دینی مستقل در صحنه اجتماع اسلامی آن روز جلوه کند . (۱) »
فرهنگ سازان عاشورا
اما واقعیت آن است که اگر ابعاد کربلا به وسیله بازماندگان و میراث داران آن حادثه تاریخی ترویج نمی گردید، این قیام نیز به مانند برخی حوادث دیگر به بوته فراموشی سپرده می شد . در حقیقت چنانچه نهضت ترویج عاشورا از زمان ورود اسرا به کوفه آغاز نمی گردید، حادثه کربلا نمی توانست در برابر آماج تبلیغات مخرب اموی و جوسازی آنان پایداری نماید و بی تردید به درد تحریف دچار می گردید . از این رو است که پیامهای پرشور زینبی، سیره امام سجادعلیه السلام در یادآوری حادثه خونبار عاشورا، جلسات نوحه و ندبه امام باقرعلیه السلام و روایات و عملکرد دیگر ائمه علیهم السلام خطی واحد در فرهنگ سازی را پدید می آورد . حرکتی که کوشش دارد با تشویق مردمان، به ویژه شیعیان، مسیر سرخ عاشورا را از نسیان تاریخی حفظ نماید . بر همین اساس است که زیارت قبر سید الشهدا با تمام موانع و خفقان موجود واجب شمرده می شود و امام صادق علیه السلام می فرماید: «ان زیاره قبر الحسین واجبه علی الرجال والنساء; (۲) زیارت مرقد امام حسین علیه السلام بر زنان و مردان واجب است .»

دعا رمزی بین عاشق و معشوق است، هر زمانی انسان می‏خواهد، با خدای خویش سخن بگوید، دعا بخواند، و اگر خواهان شنیدن کلام الهی و دوستدار صحبت کردن معشوق خویش است، قرآن بخواند. لذا در زندگی انبیاء و ائمه‏علیهم السلام تلاوت آیات و دعا خواندن جایگاه ویژه‏ایی دارد.

حضرت امام حسین علیه السلام در حساسترین لحظات دست مناجات را بلند کرد و فرمود: «اَللَّهُمَّ اَنْتَ ثَقْتَیِ فِی کُلِّ کَربٍ وَ اَنتَ رَجآئی فِی کُلِّ شِدَّةٍ وَ اَنْتَ فِی کُلِّ اَمْرٍ نَزّلَ بِی ثِقَةٌ وَعِدَةٌ؛ ” 1 ” خدایا، تو اطمینان و تکیه گاه من در همه سختی‏ها هستی، و تو امید من در همه مشکلات و گرفتاریها هستی و تو در هر پیش آمدی از اموری که به من فرود می‏آید، وسیله اعتماد و پناه من هستی».

حضرت امام حسین علیه السلام وقتی که به زمین کربلا رسید، همه فرزندان و برادران و اهل بیت را جمع نمود. سپس به آنها نظری نمود، ساعتی اشک ریخت، و فرمود: «اَلّلهُمَّ اِنَّا عِتْرَةُ نَبِیِکَ مُحَمَّدٍ وَ قَدْ اُزْعِجْنَا وَ طُرِدْنا، وَ اُخْرِجْنا عَنْ حَرَمِ جَدِّنا، وَ تَعَدَّتْ بَنُواُمَیَّةِ عَلَیْنا اَللَّهُمَّ فَخُذْ لَنا بِحَقِّنَا، وَ انْصُرنَا عَلَی القَومِ الکَافِریِن؛ ” 2 ” خدایا! ما عترت پیامبر تو حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم هستیم، ما به زحمت افتادیم و از دیارمان طرد شدیم و از حرم جدمان خارج شدیم، و بنی امیه برما ستم نمودند، خدایا! حق ما را از آن‏ها بگیر، و ما را بر گروه کافر یاری فرما».

با وقوع حماسه کربلا، زنجیره نهضتهای شیعی پدید آمد . این حادثه نه تنها الگویی حماسی – ارزشی برای شیعه به میراث ذاشت بلکه انسجام و قوام سیاسی – اجتماعی شیعیان را نیز موجب گردید . «خر بوطلی » یکی از دانشمندان معاصر در همین رابطه می نویسد: «شهادت امام حسین علیه السلام در کربلا بزرگترین حادثه تاریخی بود که منجر به تشکیل و تبلور شیعه گردید و سبب شد که شیعه به عنوان یک سازمان قوی با مبادی و مکتبی سیاسی – دینی مستقل در صحنه اجتماع اسلامی آن روز جلوه کند . (1) »
فرهنگ سازان عاشورا
اما واقعیت آن است که اگر ابعاد کربلا به وسیله بازماندگان و میراث داران آن حادثه تاریخی ترویج نمی گردید، این قیام نیز به مانند برخی حوادث دیگر به بوته فراموشی سپرده می شد . در حقیقت چنانچه نهضت ترویج عاشورا از زمان ورود اسرا به کوفه آغاز نمی گردید، حادثه کربلا نمی توانست در برابر آماج تبلیغات مخرب اموی و جوسازی آنان پایداری نماید و بی تردید به درد تحریف دچار می گردید . از این رو است که پیامهای پرشور زینبی، سیره امام سجادعلیه السلام در یادآوری حادثه خونبار عاشورا، جلسات نوحه و ندبه امام باقرعلیه السلام و روایات و عملکرد دیگر ائمه علیهم السلام خطی واحد در فرهنگ سازی را پدید می آورد . حرکتی که کوشش دارد با تشویق مردمان، به ویژه شیعیان، مسیر سرخ عاشورا را از نسیان تاریخی حفظ نماید . بر همین اساس است که زیارت قبر سید الشهدا با تمام موانع و خفقان موجود واجب شمرده می شود و امام صادق علیه السلام می فرماید: «ان زیارة قبر الحسین واجبة علی الرجال والنساء; (2) زیارت مرقد امام حسین علیه السلام بر زنان و مردان واجب است .»

روایتی از امام پنجم حضرت امام محمد باقر«سلام‌الله‌علیه» نقل شده است و آن حضرت از پدر بزرگوارشان امام سجاد«سلام‌الله‌علیه» و ایشان هم از پدرشان حضرت سیّدالشهداء«سلام ‌الله‌علیه» و آن امام بزرگوار از قول مبارک امیر مؤمنان و مولای متقیان امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» روایت را نقل می‌فرمایند.
همچنین در روایت آمده است که امام حسین و امام سجاد «سلام‌الله‌علیهما» در آخرین لحظات حیات و هنگام شهادت، روایت را وصیّت کرده‌اند. یعنی علاوه بر این‌که چهار امام معصوم این مطلب را بیان فرموده‌اند، دو امام بزرگوار در حسّاس‌ترین مواقع به ذکر روایت پرداخته‌اند. معلوم می‌شود روایت، بسیار اهمیّت دارد که این سلسلۀ نورانی و مطهّر آن را نقل فرموده‌اند.

امام زمان علیه السلام در کلمات و دعاهای امام سجاد علیه السلام

علی بن الحسین ـ علیهما السلام¬¬ ـ؛ مشهورترین لقبش «زین العابدین» و «سجاد» است. در پنجم شعبان سال ۳۸ هـ ق در مدینه منوره دیده به جهان گشود. پدر بزرگوارش حسین بن علی ـ علیهما السلام ـ می¬باشد. و مادرش به نامهای «شهر بانو»، «شاه زنان»، «شهر ناز»، «جهان بانویه» «خوله» و… خوانده شده است.[۲] آن حضرت دوران کودکی را در مدینه سپری کرد. حدود دو سال از خلافت جدّش میرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ و ده سال دوران امامت عموی خویش امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ را شاهد بود. بعد از شهادت امام مجتبی ـ علیه السلام ـ ده سال دوران امامت پدر را درک نمود. بعد از قیام عاشورا در سال ۶۱ هـ ق که امامت به او رسید، با زمامداران زیر معاصر بود: یزید بن معاویه (سال ۶۱ – ۶۴)، عبدالله بن زبیر (۶۱ – ۷۳)، معاویه بن یزید، مروان بن حکم (نه ماه از سال ۶۵)، عبدالملک بن مروان (۶۵ – ۸۶) و ولید بن عبدالملک (۸۶ – ۹۶) و سرانجام در سال ۹۴ یا ۹۵ هجری به شهادت رسید.[۳]
معصومان ـ علیهم السلام ـ هر یک الگوی تامّی برای بشریت بودند. با این حال فرصتهای زمانی و شرایط محیطی و مکانی، زمینه بروز برخی شیوه¬ها و روشها را به آنها داد. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ در روش حکومت و اخلاق مردمی الگو قرار گرفت، و علی ـ علیه السلام ـ شیوه اجرای عدالت و جهاد و صبر و بردباری را به مردم آموخت و حسین بن علی ـ علیهما السلام ـ مکتب جهاد و شهادت و تحمل اسارت را زینت بخشید و حسن بن علی ـ علیهما السلام ـ روش صلح با دشمن و تحمل زخم زبانهای دوستان را به مردم ارائه کرد. و حضرت سجاد ـ علیه السلام ـ نیز روش دعا و سخن گفتن با خدا و خواستن حاجت از او را به مردم تعلیم نمود. و همین طور آموخت که چگونه با دعا می¬توان مسائل مهم اعتقادی، سیاسی، عاطفی، و روحی را بیان نمود.
آنچه پیش رو دارید، نگاهی است گذرا به برخی کلمات حضرت سجاد ـ علیه السلام ـ درباره حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ و اهّم دعاهایی که آن حضرت درباره امام زمان ـ علیه السلام ـ ، انتظار آن حضرت، فرج او، دعا برای سلامتی و نصرت او و….فرموده است.

عزت نفس ،یکی از لوازم زندگی موفقیت امیز است فردی که می خواهد در راه هدف والای خویش تمام مشکلات و موانع را از سر راه خود برداشته و به مراحل تعالی و تکامل برسد باید عزت و کرامت نفس داشته و این موهبت خدادای را در وجود خود بارور کند ریشه بسیاری از محرومیتها ، ناکامیها، عدم موفقیتها ، انتخاب راههای خلاف عرف و شرع ، شکستن هنجارهای مقدس جامعه ، خیانتها ، جنایتها ، و بزهکاریها گوناگون را می توان در نداشتن عزت نفس و وجود عقد حقارت جستجو نمود امام علی (ع) می فرماید « من کرمت علیه نفسه لم یهمنها بالمعصیه )

(عیون الحکم والمواعظ ص۴۳۹)

ان کسی که (بزرگی و) کرامت نفس خود را باور داشته باشد ان را با نگاه ، پست و ذیل نخواهد کرد .

گرچه در نگاه نخست پس از نهضت سید‌الشهداء جز تعداد انگشت شماری از شیعیان بر باورهای شیعه باقی نماندند و اکثر یاران راستین ابی‌عبدالله (ع) در روز عاشورا به فوز شهادت نائل گردیدند، ولی سکوت خفت بار برخی از مسلمانان نسبت به سلاطین جور شکست و جرأت امر به معروف و نهی از منکر در میان امت پیامر(ص) رشد یافت و این همان عزتی بود که امام حسین(ع) با قیام خونین خویش برای جامعه اسلامی به ارمغان آورد.

نوشتار حاضر در صدد است با بهره‌گیری از حوادث تاریخی نخستین سالهای پس از عاشورا، حقیقت مزبور را برای خوانندگان تبیین نماید.

برای درک میزان تأثیر نهضت سید‌الشهداء (ع) بر عزت جامعه اسلامی ابتدا باید در مورد ماهیت بنی امیه و وضعیت جامعه اسلامی قبل از نهضت سید‌الشهداء(ع) مطالعه کرد تا از این رهگذر تحول جامعه اسلامی پس از نهضت امام حسین(ع) مورد بررسی قرار گیرد.

ماهیت سیاستها و اهداف امویان تا سال ۶۱ هجری