شرايط امر به معروف ونهي از منکر – بر اساس فتاوای ایت الله نوری همدانی

مسأله 2789- چند چيز شرط است در واجب بودن امر به معروف و نهي از منکر :
اوّل : آنکه کسي که مي خواهد امر و نهي کند ، بداند که آنچه شخص مکلّف بجا نمي آورد واجب است بجا آورد ، و آنچه بجا مي آورد بايد ترک کند و بر کسي که معروف و منکر را نمي داند واجب نيست .
دوّم : آنکه احتمال بدهد امر و نهي او تأثير مي کند ، پس اگر بداند اثر نمي کند واجب نيست .
سوّم : آنکه بداند شخص معصيت خود را تکرار کند ، پس اگر بداند يا گمان کند يا احنمال صحيح بدهد که تکرار نمي کند ، واجب نيست .
چهارم : آنکه در امر و نهي مفسده اي نباشد ، پس اگر بداند يا گمان کند که اگر امر يا نهي کند ، ضرر جاني يا عشرضي و آبروئي يا مالي قابل توجّه به او مي رسد واجب نيست ، بلکه اگر احتمال صحيح بدهد که از آن ترس ضررهاي مذکور را پيدا کند واجب نيست ، بلکه اگر بترسد که ضرري متوجّه متعلِّقان او مي شود واجب نيست ، بلکه با احتمال وقوع ضرر جاني يا عِرضي و آبروئي يا مالي موجب حَرَج بر بعضي مؤمنين ، واجب نمي شود بلکه در بسياري از موارد حرام است .

مسأله 2790- اگر معروف يا منکر از اموري باشد که شارع مقدس به آن اهميّت زياد مي دهد مثل اصول دين يامذهب و حفظ قرآن مجيد وحفظ عقايد مسلمانان يا احکام ضروريّه ، بايد ملاحظه اهميّت شود ، و مجردّ ضرر ، موجب واجب نبودن نمي شود ، پس اگر توقّف داشته باشد ، حفظ عقائد مسلمانان يا حفظ احکام ضروريّه اسلام بر بذل جان و مال ، واجب است بذل آن.

مسأله 2791- اگر بدعتي در اسلام واقع شود ، مثل منکراتي که دولتهاي جائر انجام مي دهند به اسم دين مبين اسلام، واجب است خصوصاً بر علماء اسلام اظهار حق وانکار باطل ، واگر سکوت علماء اعلام موجب هتک مقام علم وموجب اسائة ظنّ به علماء اسلام شود واجب است اظهار حق به هر نحوي که ممکن است اگر چه بدانند تأثير نمي کند .

مسأله 2792- اگر احتمال صحيح داده شود که سکوت موجب آن مي شود منکري معروف شود يا معروفي منکر شود بر علماء اعلام اظهار حق واعلام آن ، وجايز نيست سکوت.

مسأله 2793- اگر سکوت علماء اعلام موجب تقويت ظالم شود يا موجب تأييد او گردد يا موجب جرأت او شود بر ساير محرّمات ، واجب است اظهار حق وانکار با طل، اگر چه تأثير فعلي نداشته باشد.

مسأله 2794- اگر سکوت علماء اعلام باشد که مردم به آنها بدگمان شوند وآنها را متهم کنند به سازش با دستگاه ظلم ، واجب است اظهار حق وانکار باطل ، اگر چه بدانند جلوگيري از محرّم نمي شود واظهار آنها اثري براي رفع ظلم ندارد.