11. نحوه‌ی محاسبه‌ی خمس سرمایه و پرداخت آن «2»
برای محاسبه خمس سرمایه، ابتدا هرچه کالا و پول نقد وجود دارد را در سرسال خمسی حساب و قیمت‌گذاری کرده خمس آن را می‌پردازند، سپس در سال بعد مجموعه‌ی آن را با سرمایه‌ی اصلی می‌سنجند اگر چیزی اضافه بر سرمایه موجود باشد سود محسوب می‌شود وبه آن خمس تعلق می‌گیرد و اگر چیزی اضافه بر سرمایه‌ی اولیه افزوده نشده باشد پرداخت خمس واجب نیست، مثلاً فردی که سرمایه‌اش نود و هشت رأس گوسفند و مقداری پول نقد بوده که خمس آنها را پرداخت کرده، اگر سر سال خمسی مجموع قیمت گوسفندهای موجود با اموال نقدی که دارد بیشتر از مجموع قیمت نود و هشت رأس گوسفند با پول نقدی باشد که قبلاً خمس آن را پرداخته، مقدار زاید خمس دارد.
(اجوبة الاستفتاءات، س 948و982و985)
توجه
· واجب است در محاسبه‌ی سرمایه، کالاها و اجناس (سرمایه‌ی غیر نقدی) را به هر صورت ممکن هرچند با تخمین، تعیین قیمت کرد و ترک این کار به دلیل مشکل بودن جایز نیست. (اجوبة الاستفتاءات، س 983)
· اگر مالی که خمس ندارد از قبیل جایزه و مانند آن با سرمایه مخلوط شود، در پایان سال خمسی جایز است که آن را از سرمایه استثنا کرد و سپس خمس بقیه‌ی اموال را پرداخت. مگر آنکه سرمایه‌ی او به گونه‌ای باشد که مؤونه‌ی خود را از آن بر می‌دارد مانند مغازه‌دار، در این صورت هر مقدار که از سرمایه برای هزینه‌ی خود برداشته به نسبت میان مال خمسی و غیر خمسی توزیع می‌شود. (اجوبة الاستفتاءات، س 981)
· ملاک در استثنای سرمایه‌ی خمسی، همان سرمایه‌ای اصلی است، بنابراین اگر سرمایه‌ی اصلی که با آن کار می‌کند، سکه‌هایب طلا از نوع مثلاً بهار آزادیب باشد، در سر سال مالی سکه‌های مخمس استثنا می‌شوند هر چند قیمت آنها به واحد ریال نسبت به سال گذشته، افزایش یافته باشد، ولی اگر سرمایه‌ی او پول نقید یا کالا باشد که در سر سال خمسی آن را با سکه‌های لا مقایسه کرده و خمس ان را داده باشد باید در سر سال خمسی آینده فقط قیمت سکه‌های طلا را که سال گذشته آنها را حساب کرده، استثنا کند نه تعداد سکه‌ها، بنابراین اگر قیمت سکه‌ها در سال آینده افزایش یابد، مقدار افزایش قیمت استثنا نمی‌شود بلکه سود محسوب شده و پرداخت خمس آن واجب است. (اجوبة الاستفتاءات، س 993)
12. شک در صحت محاسبه‌ی خمس درآمد
کسی که در صحت حساب خمس درآمد سال‌های گذشته شک دارد به آن اعتنا نکند و پرداخت مجدد خمس برا و واجب نیست. بلی اگر در درآمد شک داشته باشد که آیا جزو درآمد سال‌های قبل است که خمس آن پرداخت شده یا جزو درآمد امسال است که خمس آن داده نشده بر وی واجب است که احتیاطاً خمس آن را بپردازد، مگر این که احراز کند که خمس آن را قبلاً پرداخته است. (اجوبة الاستفتاءات، س 963)
13. شک در پرداخت خمس
کسی که شک دارد خمس چیزی را داده است یانه، اگر مشکوک از چیزهایی باشد که خمس به آن تعلق گرفته واجب است یقین به پرداخت خمس پیدا نماید. (اجوبة الاستفتاءات، س 1034)
14. مصالحه
در مواردی که افراد نمی‌دانند خمس به درآمد آنها تعلق گرفته است یا نه، مثل این که یقین دارند خانه‌ی مسکونی خود را با درآمد کسب خریده‌اند ولی نمی‌دانند که آیا درآمد کسب را در بین سال صرف خرید آن کرده‌اند یا پس از پایان سال پیش از پرداخت خمس، واجب است با ولی امر خمس یا وکیل او مصالحه نمایند.
(اجوبة الاستفتاءات، س 928و 935)
· خمس قطعی قابل مصالحه نیست. (مصالحه در موارد مشکوک صورت می‌پذیرد).
(اجوبة الاستفتاءات، س 958)
15. دستگردان
در مورادی که خمس بر افراد واجب است و در حال حاضر توان پرداخت ان را ندارند باید خمسی که بر عهده دارند را با ولی امر خمس یا وکیل او دستگردان کنند تا بعداًً آن را به تدریج بر حسب استطاعت خودشا ناز جهت مقدار و زمان بپردازند.
(اجوبة الاستفتاءات، س 925و927و1035)
· فردی که مبلغی را به عنوان خمس مالی که متعلق خمس نبوده پرداخته است، اگر آن مبلغ در مصارف شرعی آن مصرف شده، بابت خمس مالی که فعلاً بدهکار است حساب نمی‌شود. بلی اگر عین آن موجود باشد می‌تواند آن را مطالبه کند.
(اجوبة الاستفتاءات، س 1036)
· فردی که احتمال می‌دهد پدرش در زمان حیات، خمس اموال خود را به طور کامل نپرداخته و قطعه‌یی از زمین‌های او را برای ساخت بیمارستان بخشیده است، اگر بخواهد زمین را از خمس اموال متوفی حساب کند، زمین مذکور به عنوان خمس محسوب نمی‌شود. (اجوبة الاستفتاءات، س 1024)
· واگذاری زمینی که در اصل موات است و شرعاً ملک کسی که سند به نام اوست، نیست به عنوان خمس و احتساب آن به جای بدهی خمس صحیح نیست، همچنیبن زمین ملکی که گرفتن آن توسط دولت یا شهرداری ، با عوض یا بدون عوض، براساس قانون جایز است مالک آن نمی‌تواند آن را به عنوان خمس واگذار نماید وبه جای بدهی خمس حساب کند. (اجوبة الاستفتاءات، س 1039)
· تحویل خمس و سایر حقوق شرعی از طریق بانک اشکال ندارد، بنابراین فردی که انتقال عین خمس به ولی امر خمس یا وکیل او برایش مشکل است می‌تواند آن را از طریق بانک حواله کند، هر چند مالی که از بانک گرفته می‌شود عین مالی که به بانک پرداخت شده نیست. (اجوبة الاستفتاءات، س 936)