10. نحوه‌ی محاسبه‌ی خمس درآمد و پرداخت آن
1. تعلق خمس به عین درآمد
خمس به عین درآمد (همان عین معین موجود در خارج اعم از پول و کالا) تعلق می‌گیرد و صاحبان خمس در تمام اجزای عین با مالک شریکند، از این رو مالک مجاز نیست بدون اذن ولی امر خمس در تمام عین قبل از پرداخت مس تصرف کند (چه تصرف حقیقی و خارجی باشد، مثل خوردن، بخشیدن، اجاره دادن، صلح کردن) هرچند آن را به ذمه گرفته و خود را بدهکار صاحبان خمس بداند و در فرض تصرف در عین و تلف آن ضامن خواهد بود همچنین مجاز نیست در بخشی از عین، قبل از پرداخت خمس تصرف کند، هرچند باقیمانده‌ی از عین به مقدار خمس آن وبیشتر باشد و او نیز تصمیم بر پرداخت خمس از باقیمانده را داشته باشد.(اجوبة الاستفتاءات، س 864و931و937و940و979و984)
2. زمان تعلق خمس
زمان تعلق خمس درآمد، همان وقتی است که درآمد به دست می‌آید ولی پرداخت خمس تا یک سال مهلت داده شده است، از این رو مالک مجاز است خمس خود را قبل از پایان سال بپردازد، همچنین می‌تواند سال خمسی خود را با اجازه ولی امر خمس،جلو یا عقب بیندازد به شرطی که مدت گذشته را حساب کند و این کار موجب ضرر وارد شدن به صاحبان خمس نشود. (اجوبة الاستفتاءات، س 965و986و1001)
3. تغییر در پرداخت از عین یا قیمت
مالک مخیَّر است بین آن که خمس مال را از همان عین مال بدهد یا معادل قیمت آن، پول بپردازد، منتها اگر بخواهد معادل قیمت آن پول بدهد بایستی خمس پول را هم بپردازد، مثلاً فردی که ملکی (خانه یا زمین) دارد که خمس به آن تعلق گرفته است اگر بخواهد خمس آن را از درآمد سال بپردازد واجب است خمس درآمد را هم بپردازد.
(اجوبة الاستفتاءات، س 863و949و992)
توجه
· خمس سکه‌های طلا که قیمت آنها همیشه در حال تغییر است اگر قصد دارد از قیمت آنها بدهد، ملاک، قیمت روز پرداخت است. (اجوبة الاستفتاءات، س 992)
4. کسر هزینه‌ی درآمد
آنچه را که از درآمد سال در راه به دست آوردن سود و در بین فعالیت اقتصادی هزینه می‌کند، از قبیل مخارج حمل و نقل، خسارت وارده، کرایه‌ی مغازه، اجرت دلال و کارگر، مالیات و مانند آن، از درآمد همان سال اسثتنا میشود و خمس ندارد.
(اجوبة الاستفتاءات، س 951)
5. عدم تعلق مس درآمد به مؤونه (هزینه‌ی سالانه)
خمس درآمد به مؤونه تعلق نمی‌گیرد یعنی آنچه از درآمد، در بین سال صرف احتیاجات و لوازم زندگی میشود خمس ندارد و تنها آنچه در پایان سال اضافه می‌ماند خمس دارد و باید مورد محاحسبه قرار گیرد. (اجوبة الاستفتاءات، س 901و906و918)
6. کسر مؤونه‌ی سال از درآمد همان سال
مؤونه‌ی هر سال از درآمد همان سال کسر شده (به مصرف می‌رسد) نه سال قبل و بعد، بنابراین اگر در یک سال درآمدی عاید او نشد نمی‌توان مؤونه‌ی آن سال را از درآمدهای حاصل از سال قبل و بعد کسر کند. (اجوبة الاستفتاءات، س 974و979)
7. عدم اشتراط صرف مؤونه از درآمد به نداشتن مال دیگر
در صرف مؤونه از درآمد شرط نیست شخص، مال دیگری غیر از درآمد نداشته باشد، بلکه اگر مالی غیر از درآمد داشته باشد که خمس به آن تعلق نمی‌گیرد و یا در صورت تعلق پرداخت شده می‌تواند مؤونه‌ی خود را از درآمد بردارد و به مصرف برساند. بلی اگر درآمد سال به طور مشترک با مال خمس در مؤونه مصرف ش ود واجب است که خمس باقیمانده را در پایان سال به نسبت غیر مخمس به مخمس بپردازد و مجاز نیست چیزی از درآمد سال را جای مال مخمسی که مصرف کرده استثنا کند، مثلاً برنجی را که خمس آن را پرداخته اگر مصرف کند نمی‌تواند معادل آن از برنج جدید را از خمس استثنا کند، بنابراین آنچه را که از برنج جدید مصرف مؤونه سال خود کرده خمس ندارد و آنچه که از آن تا سر سال خمسی باقی مانده خمس دارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 962و980و1026و1028)
8. داشتن حساب سال خمسی
افرادی که درآمد شخصی هر چند به مقدار کم داشته باشند – خواه مجرد یا متأهل
.واجب است که سال خمسی داشته و درآمد سالانه خود را محاسبه نمایند تا در صورتی که چیزی از درآمد تا پایان سال باقی ماند خمس آن را بپردازند. البته حساب سرسال خمسی و محاسبه‌ی درآمد سالانه واجب مستقلی نیست، بلکه راهی برای شناخت مقدار خمس است و وقتی واجب میشود که انسان بداند خمسی به او تعلق گرفته ولی مقدار آن را نمی‌داند، اما اگر از منفعت کسب چیزی نزد او نماند و همه‌ی آن در مؤونه‌ی زندگی مصرف شود خمسی به وی تعلق نمی‌گیرد تا آن را حساب کند. (اجوبة الاستفتاءات، س 969و994و997)
توجه
· زن و شوهری که حقوق خود را به طور مشترک در امور منزل مصرف می‌کنند واجب است هریک از آنها سال خمسی مستقلی به حساب درآمد خودش داشته و هرکداام خمس باقیمانده‌ی حقوق و درآمد سالانه‌ی خود را در پایان سال خمسی بپردازد، همچنین خانم خانه‌داری که همسرش سال خمسی دارد که در‌آن هنگام خمس اموال خود را می‌پردازد و وی نیز گاهای درآمد دارد واجب است بر او که زمان دستیابی به اولین درآمد سال را، ابتدای سال خمسی خود قرار دهد و هرچه را در طول سال از منفعت کسب خرج مصارف شخصی خود، مثل زیارت، هدیه و مانند آن می‌کند خمس ندارد و هرچه از منفعت کسب سال، از مؤونه‌ی سالانه‌اش تا سر سال زیاد بیاید واجب است که خمس آن را بپردازد.
(اجوبة الاستفتاءات، س 998و999)
· انسان می‌تواند خودش خمس مالش را حساب نموده و سپس آنچه را بر او واجب است را به ولی امر خمس یا وکیلش بپردازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 1002)
9. تعیین مبدأ سال خمسی
شروع سال خمسی نیاز به تعیین از سوی خود مکلف ندارد (و به عبارت دیگر ابتدای سال خمسی با تعیین از جانب مکلف مشخص نمی‌شود) بلکه یک امر واقعی است که خود به خود براساس چگونگی حصول درآمد سالانه متعین میشود، بنابراین ابتدایب سال خمسی امثال کارگران و کارمندان از اولین روز امکان دریافت اولین درآمد از درآمدهای کار و کارمندی است، و سال خمسی تجار و مغازه‌داران از تاریخ شروع به خرید و فروش، و سال خمسی امثال کشاورزان از تاریخ برداشت اولین محصول کشاورزی شروع میشود.
(اجوبة الاستفتاءات، س 986و994و996و997و999)
توجه
· همانطور که در بالا گفتیم شروع سال خمسی حقوق بگیران اعم از کارگران و کارمندان و غیره همان روز اولی است که مزد یا حقوق خود را دریافت می‌کنند و یا می‌توانند دریافت نمایند نه روز شروع به کار.
· (اجوبة الاستفتاءات، س 995)
10. آزادی در انتخاب سال خمسی
سال خمسی را می‌توان قمری یا شمسی قرار داد و مکلف در انتخاب آن آزاد است.
(اجوبة الاستفتاءات، س 1000)