نمازگزاردن نشانه خردمند بودن است
قرآن كريم يكى از صفات صاحبان خرد و انديشه را بر پا داشتن نماز دانسته و مىفرمايد «وَالّذيِنَ صَبَرُوابْتِغَاءَ وَجْهِ رِبّهِمْ وَ أقامُوالصَّلوةَ وَ اَنْفِقُوا مِمَّارَزَقْنهُمْ سِرّا وَ عَلانَيِةً وَيَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أوُلئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ(1)» آنها كه به خاطر ذات پاك پرودگارشان شكيبائى مىكنند و نماز را بر پا مىدارند و از آنچه به آنها روزى دادهايم در پنهان و آشكار انفاق مىكنند و با حسنات، سيئات را از ميان مىبرند، پايان نيك سراى ديگر، از آن آنها مىباشد.
نماز يكى از مصاديق وفاء به عهدالله و مصداق بارزى براى پيوندهاى الهى و از مصاديق صبر و استقامت است. با نمازانسان هر صبح و شام رابطه و پيوند خود را با خدا تجديد مىكند، با او به راز و نياز بر مىخيزد و به ياد عظمت او و مسئوليتهاى خويش مىافتد و با اين عمل گرد و غبار و زنگار گناه را از دل و جان مىشويد و اين مهم با بر پا داشتن نماز ميّسر است، يعنى مواظب باشند، نماز آنان قضا نشود و به اجزا و شرايط آن خللى وارد نساخته و آن را ترك ننموده و آن را ضايع نسازند.
1- سوره رعد آيه 22.
(49)
نماز نشانه ثبوت قدم و اطاعت از رهبرى
در آيه كريمه كه حكم تغيير قبله را بيان مىكند(1)مراد از اين تغيير را اينگونه بيان كرده، كه چه كسى از پيامبر پيروى مىكند و چه كسى نمىكند.
«عَنْ عَلِى بْنِالْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَاالسَّلَامُ فِى جَوَابِ السَّائِلِ مَسْأَلَةٌ مِنْ حُدُودِ الصَّلَاةِ، قَالَ وَ مَا سَبَبَ قَبُولِهَا؟ قَالَ عَلَيْهالسَّلَامُ: وِ لا يَتُنَا وَ الْبَرَأَةُ مِنْ اَعْدَائِنَا» امامزينالعابديندر جواب سؤال كنندهاى كه از حدود نماز سؤال مىكرد و پرسيد سبب قبول نماز چيست؟ فرمود: ولايت ما و بيزارى از دشمنان ما. ولايتى كه موجب قبول نماز و ديگر اعمال است، هم ولايت در محبت و دوستى است و هم ولايت به معناى خلافت و امانت و گردن نهادن به حكم و فرمان امام و حاكم و هم ولايت در نصرت و يارى است.
امام صادقبه يكى از اصحاب خود به نام «ميسّر» فرمودند: اى ميسّر كدامين نقطه زمين از همه نقاط آن شريفتر است؟ عرض داشت، خدا و رسول خدا داناتر است. حضرت فرمودند: بين ركن و مقام (مسجدالحرام) روضهاى از روضههاى بهشتى است و ميان قبر و منبر پيامبر(در مسجد النبى) روضهاى از روضههاى بهشتى است، اگر خداوند به كسى عمر طولانى عطا فرمايد و او هزار سال در ميان ركن و مقام و در ميان قبر و منبر رسول خدا، خدا را پرستش كند، آنگاه در بسترش مظلومانه كشته شود، ولى خدا را بدون ولايت ما ملاقات كند، بر خداوند شايسته است كه او را به روى دماغش، در آتش افكند(2)».
1- «و ما جلعنا القبلة التى كتب عليها الا لنعلم من يتبع الرسول ممن ينفلب على عقبيه و ان كانت لكبيرة الاعلى الذين هدى الله» ما آن قبلهاى كه قبلاً بر آن بوديد تنها براى اين قرار داديم. افرادى كه از پيامبر پيروى مىكنند از آنها كه به جاهليت باز مىگردند مشخص مىشود اگر چه اين جز بر كسانى كه خداوند آنها را هدايت كرده دشوار بود. «سوره بقره آيه 143».
2- وسائل الشيعه، جلد 1، ص 94.
(50)
بر اساس روايات فراوانى كه از امامان معصوم عليهم السلام رسيده، روح و حقيقت نماز، اعتقاد به ولايت اميرالمؤمنين علىو اولاد طاهرين او مىباشد كه براى مطالعه بيشتر مىتوانيد به كتاب بحارالانوار جلد 24 صفحات 286 تا 304 مراجعه فرمائيد.
نماز نشانه عدالت اقتصادى
«اِنَّ الَّذِينَ اَمَنُوا وَ عَمِلُو الصَّالِحاتِ وَ اَقَامُوا الصَّلوةَ ؤَاتُوالزَّكوةَ لَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبَّهِمْ وَ لَاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَاهُمْ يَحْزَنُونَ(1)» كسانى كه ايمان آورده و عمل صالح انجام دادند. و نماز را بر پا داشته و زكوة پرداختند اجر و مزدشان نزد پروردگارشان محفوظ و نه ترسى بر آنهاست و نه غمگينند.
قبل از آيه شريفه قرآن كريم در مورد ربا خواران به بحث پرداخته و اشاره مىكند كه آنان با اين عمل ننگينشان تعادل اقتصادى مسلمين را بر هم مىزنند.
در برابر اين دسته، گروه ديگرى هستند كه در پرتو ايمانشان علاوه بر ارتباط با پروردگار و اقامه نماز با پرداخت زكوة به كمك و حمايت از نيازمندان مىپردازند و موجبات عدالت اقتصادى را فراهم مىآورند.
نماز را نيكان اقامه مىكنند
در آيه كريمه صد و هفتاد و هفت سوره مباركه بقره به شش خصوصيت از افراد نيك اشاره كرده و يكى از خصوصيات آنها را بر پاداشتن نماز مىداند، نمازى كه اگر با شرايط و حدودش و با اخلاص و خضوع انجام گيرد، انسان را از هر گناه و معصيتى باز مىدارد و به هر خير و سعادتى تشويق مىكند.
1- سوره بقره آيه 277.
(51)
لذا مىفرمايد: نيكى آن نيست كه روى خود را به طرف مشرق كنيد و يا به طرف مغرب، بلكه نيكى براى كسى است كه به خدا و آخرت و ملائكه و كتب آسمانى و پيامبران ايمان داشته باشد و مال خود را با آنكه دوستش مىدارد، به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و راهماندگان و فقيران و بردگان بدهد و نماز را بپا دارد و زكات بدهد، نيكوكاران كسانى هستند كه به عهد خود وقتى عهدى مىبندند وفا مىكنند و از فقر و بيمارى و جنگ، خويشتندار هستند، ايشان راستگويان و تقوى پيشهگانند.
مراقبت از نماز نشانه ايمان
«وَالَّذِين يُؤمِنُونَ بِاْلَاخِرةِ يُؤمِنُونَِ بِهِ وَهُمْ عَلى صَلَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ(1)» آنها كه به آخرت ايمان دارند و به آن ايمان مىآورند و مراقب نمازهاى خويش مىباشند.
كسانى كه به روز رستاخيز و حساب و پاداش اعمال ايمان دارند، به اين كتاب ايمان خواهند آورد و مراقب نمازهاى خود خواهند بود.
نماز مظهر پيوند با خدا و ارتباط با اوست و به همين دليل از همه عبادات برتر و بالاتر است. علامه طباطبائى(ره) در اين زمينه مىفرمايد:
«مراد از محافظت از نماز خشوع و تذللّ و تأثّر باطنى از عظمت پروردگار، در موقع ايستادن در مقام عبوديت اوست، ولى ديگر مفّسران آن را محافظت بر اوقات نماز دانستهاند(2)».
نماز نشانه جامعه سالم
قرآن كريم در اين زمينه مىفرمايد:
1- سوره انعام آيه 92.
2- الميزان، ج 7، ص 389.
(52)
«اَلَّذِينَ اِنْ مَكَّنا هُمْ فِىالْاَرْضِ أقامُوا الصَّلوةَ وَ اتُواالزَّكَوةِ وَ اَمَروُابِاْلمَعْروُفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عقِبَةُ الْأُمُورِ(1)» ياران خدا كسانى هستند كه هر گاه در زمين به آنان قدرت بخشيديم، نماز را بر پا مىدارند و زكوة را اداء كرده و امر به معروف و نهى از منكر مىنمايند و پايان همه كارها از آن خداست.
مؤمنان حقيقى كسانى هستند كه پيروزيها و موفقيتها را نردبانى براى ساختن خويش و جامعه قرار مىدهند.
آنها پس از قدرت يافتن، ارتباطشان را بوسيله نماز با خدا محكم مىكنند و بوسيله زكوة با جامعه و با امر به معروف و نهى از منكر يك جامعه سالم را مىسازند.
مؤمنين اگر در زمين تمكّن و قدرت پيدا كنند و در انتخاب نوع زندگى آزاد باشند، زندگى صالح را انتخاب كرده و جامعهاى صالح بوجود مىآورند، كه در آن جامعه نماز به پا داشته و زكوة داده مىشود و امر به معروف و نهى از منكر انجام مىگيرد.
نماز با خشوع نشانه رستگارى
«قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤمِنُونَ الَّذِينَهُمْ فِى صَلواتِهِمْ خَاشِعُونَ(2)» مؤمنان رستگار شوند، آنها كه در نمازشان خشوع دارند.
خشوع به معنى حالت تواضع و ادب جسمى و روحى است، كه در برابر شخص بزرگ يا حقيقت مهمى در انسان پيدا شده و آثارش در بدن ظاهر مىگردد و آنچنان حالت توجه به پروردگار در ايشان پيدا مىشود كه از غير او جدا گشته و به او مىپيوندند، چنان غرق حالت تفكر و حضور و راز و نياز با پروردگار مىشوند كه بر تمام ذرات وجودشان اثر مىگذارد.
خداوند متعال خشوع در نماز را از حدود و علائم ايمان قرار داده است، پس هر كس در نماز
1- سوره حج آيه، 41.
2- سوره مؤمنون آيه 2.
(53)
خاشع نباشد، به حسب فرموده ذات مقدس حق از زمره اهل ايمان خارج است.
خشوع به معناى تأثير خاصى است كه به افراد مقهور دست مىدهد، افرادى كه در برابر سلطانى قاهر قرار گرفتهاند، به طورى كه تمام توجه آنان به او معطوف گشته و از جاى ديگر قطع مىشود و ظاهرا حالتى است درونى كه با نوعى عنايت به اعضاء و جوارح نيز نسبت داده مىشود. مانند كلام رسول خدا صلىالله عليه واله وسلم در مورد شخصى كه در نماز با ريش خود بازى مىكرد. حضرت فرمود: اگر دلش داراى خشوع مىشد(1)[چنين نمىكرد]
نماز توجه كسى است كه جز فقر و ذلّت به درگاه عظمت و كبريائى و منبع عزّت الهى چيزى ندارد و لازمه چنين توجهى اين است كه نمازگزار، متوجه به چنين مقامى، مستغرق در ذلّت و خوارى گشته و دلش را از هر چيزى كه او را از قصد و هدفش باز مىدارد، جدا كند، پس اگر ايمان نمازگزار، ايمان صادقى باشد، او را از هر كار ديگرى باز مىدارد.
نماز نشانه خلوص در شريعت
قرآن كريم مىفرمايد: «وَ مَا أُمِرُوا اِلاَّلِيَعْبُدُ وااللَّهَ مُخْلِصيِنَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ و يُقيِمُوا الصَّلوةَ وَ يُؤتُوا الزَّكوةَ وَ ذَالِكَ دِينُ القَيِمَةِ(2)».
به اهل كتاب و مشركان دستورى داده نشده بود، جز اينكه خدا را با كمال اخلاص پرستش كنند و از شرك به توحيد باز گردند، نماز بر پا دارند و زكوة را پرداخت كنند و اين است آئين مستقيم و صحيح و پايدار.
توحيد خالص و نماز و زكوة از اصول ثابت و پا بر جاى همه اديان است، بلكه مىتوان گفت اينها در متن فطرت آدمى قرار دارد. «ذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ» در آيه شريفه اشاره به همين معنا دارد.
1- مجمع البيان، ج 7، ص 99.
2- سوره بيّنه آيه 5
(54)