حضرت آيتالله العظمى امام خامنه اى دعوت به نماز توسط مؤمنين را يكى از وظايف آنها دانسته و مىفرمائيد: «نماز همين بر زبان راندن كلمات و گزاردن حركاتى معين نيست، آن همه فيض و بركت بر پديد آوردن امواج صوتى و اعمال بدنى، بى آنكه روح ذكر و توبه در سراسر اين كالبد دميده باشد، مترتب نمىگردد، اگر چه حداقل تكليف با آن ساقط مىگردد، روح نماز ياد خدا و خشوع و حضور در برابر اوست و اين اعمالى كه با تعليم الهى بر مكلف واجب گشته است، بهترين قالب براى آن روح و نزديكترين راه به آن سر منزل مقصود است.
اينك نماز موهبتى بىبديل و سرچشمه فيض لايزال در اختيار ماست، كه با آن نخست از خويش و سپس از هر آنكه به او مهر مىورزيم، انسان صالح بسازيم، اين دروازهاى است، گشاده به عرصه پهناور و مصفا، دريغ است كه آدمى عمرى در جوار بهشت مصفائى بگذراند و سرى به آن نكشد و عزيزان خود را بدان سوق ندهد(1)».
نماز شب انسان را به مقام محمود مىرساند
«وَ مِنَ الْلَيْلِ فَتَهَجَّدَ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسَى اَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَاما مَحْمُودا»(2) پاسى از شب را از خواب برخيز و قرآن و نماز بخوان، اين يك وظيفه براى توست تا پروردگارت تو را به مقامى در خور ستايش برانگيزد.
نماز شب بر پيامبرواجب بوده و مقام محمود همان مقام شفاعت كبرى است، كه آن حضرت از بزرگترين شفيعان در عالم ديگر است و آنها كه شايسته شفاعت باشند، مشمول اين شفاعت بزرگ خواهند بود.
1- از پيام مقام معظم رهبرى به سومين اجلاسيه سراسرى نماز.
2- سوره اسراء آيه 79.
(110)
قرآن كريم يكى از نشانه هاى اهل بهشت را سحرخيزى دانسته و مىفرمايد: «اَلصَّابِرِينَ وَ الصَّادِقِينَ وَ الْقَانِتيِنَ وَ الْمُنْفِقِينَ وَ الْمَسْتَغْفِرينَ بِالْأَسْحَارِ(1)» آنان صابران و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان و استغفار كنندگان در سحرگاهانند و همين متقين را اهل بهشت دانسته و يكى از نشانههاى تقوى را استغفار در سحر مىداند و در اين زمينه مىفرمايد:
«اِنَّ لِلْمُتَّقيِنَ فِىجَنّاتٍ وَ عُيُونٍ اخِذِينَ مَا اتهُمُ رَبُّهُمْ اِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذلِكَ مُحْسِنيِنَ كَانُوا قَلِيلاً مِن الْلَيْلِ مَا يَهْجَعُونَ وَ بِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرونَ(2)» آن روز با تقوايان همه در بهشت بر لب چشمههاى آب غنودهاند، همان نعمتها كه خدا به آنها عطا كند، فراگيرند، چرا كه در دنيا مردمى نيكوكار بودند و از شب اندكى را به خواب رفته و سحرگاهان از درگاه خدا طلب آمرزش و مغفرت مىكنند و در مورد مؤمنين واقعى مىفرمايد:
«تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رِبَّهُمْ خَوْفا وَ طَمَعا وَ مِمَّارَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِىَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزاءً بِمَا كَانُوا يُعْمَلوُنَ(3)» شبها پهلو از بستر خواب حركت دهند و در دل شب با بيم و اميد و ناله و اشتياق در نماز شب خداى خود را بخوانند و از آنچه روزى، آنها كرديم به مسكينان انفاق كنند.
خداى متعال رسولش را امر به نماز شب مىكند، بدينگونه كه نماز شب را به نماز صبح متصل سازد. «وَ مِنَ الْلَيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ اِدْبَارَ النَّجُومِ(4)» اى رسول! شبانگاه را پارهاى به تسبيح خدا بپرداز و هنگام فرو رفتن ستارگان هنگام نماز صبح، تسبيح خداگو.
1- سوره آل عمران آيه 17.
2- الذاريات آيه 18-14.
3- سوره سجده آيه 16.
4- سوره طور آيه 49.
(111)
چرا اينقدر روى نماز شب تأكيد شده
قرآن كريم در اين زمينه مىفرمايد: «اِنَّ نَاشِئَةَ الْلَّيْلِ هِىَّ اَشَدُّ وَطْا وَ أَقْوُمُ قِيلاً(1)» نماز شب بهترين شاهد اخلاص و دعوى صدق ايمان است.
در كلام معصومين عليهم السلام آمده است، كه: «ناشِئَة الْلِّيلِ، هِىَ الْقِيامُ فِى آخَرِ الْلَيْلِ(2)».
سحرخيزى و اقامه نماز شب در آخر شب مىباشد و اين نماز شب است كه به انسان شرافت مىبخشد «شَرَفُ الْمُؤمِنِ صَلاتُهُ بِالْلَيْلِ(3)» شرافت مؤمن در نماز شب است و همچنين در حديث ديگرى رسول خدابه جبرئيل فرمود: موعظه كن مرا:
گفت: اى محمد عيش كن هر چه مىخواهى زيرا تو مردنى هستى و دوست داشته باش هر چه را مىخواهى، زيرا كه از آن جدا خواهى شد و عمل كن آنچه خواهى، زيرا كه ملاقات كنى آن را و بدان شرف مؤمن ايستادن اوست در شب و عزت او نگهدارى خويش از اعراض مردم است(4).
امام صادقفرمود:
«مال و اولاد زينت زندگانى دنياست و هشت ركعت آخر شب با وتر [سه ركعت آخر نماز شب [زينت آخرت است(5). و گاهى خداى تعالى جمع فرمايد براى طايفهاى و شيخ مفيد رضوان الله عليه نقل نموده كه رسول خدافرمود: وقتى كه بنده از
1- سوره مزمل آيه 6.
2- ميزان الحكمه، ج 5، ص 418.
3- بحارالانوار، ج 3، ص 488 ـ وسائل الشيعه، ج 5، ص 27.
4- وسائل الشيعه، ج 5، ص 275.
5- وسائلالشيعه، ج 5، ص 276.
(112)
خوابگاه، لذيذش مىايستد تا راضى كند حق را به نماز شب، در صورتى كه چرت مىزند، مباحات مىفرمايد، خداى تعالى بواسطه او بر ملائكه و مىفرمايد: شاهد باشيد كه آمرزيدم او را.
روايت شده كه رسول خدا، سه ركعت آخر نماز شب «شفعو وتر» را با نه سوره بجا مىآورد: ركعت اول سوره «الهكم التكاثر»، «اناانزلناه» و «اذا زلزلت» و در ركعت دوم سوره، «الحمد» و «والعصر» و «اذاجاءنصرالله» و در يك ركعت وتر «قل يا ايها الكافرون» و «تبت» و «قل هوالله احد» را مىخواند(1).
از رسول خداروايت شده كه فرمود: «شَرَفُ المُؤمِنِ قِيَامُهُ بِالْلَيْلِ» شرف مؤمن در شب زندهدارى است(2).
و فرمود: «مَنْ كَثُرَتْ صَلوتُهُ بِالْلَيْلِ حَسُنَ وَجْهَهُ بِالنِّهَارِ» هر كس در شب نماز بسيار به جا آورد، در روز چهرهاش نيكو شود.
رسول خدادر جنگ تبوك به معاذبن جبل فرمود: «مىخواهى درهاى خير و سعادت را به تو معرفى كنم؟ او گفت: آرى اى رسول خدا، پيامبرفرمود: روزه كه سپر از آتش است، صدقه كه خطا را مىپوشاند و بيدارى انسان در دل شب كه به خاطر رضاى خدا باشد، سپس اين آيه را خوانده «تَتَجَا فَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ(3)».
1- مصباح المتهجد، ص 106.
2- نهج الفصاحه، حديث 1815.
3- بحارالانوار، ج 78، ص 123.
(113)
كيفيت نماز شب
نماز شب يازده ركعت است، ابتدا چهار نماز دو ركعتى كه مىشود هشت ركعت، مانند: نماز صبح، در ركعت اول بهتر است حمد و سوره توحيد را بخوانى و در ركعت دوم بعد از حمد سوره كافرون بخوانى و در شش ركعت بقيه حمد و هر سوره كه خواهى و بعد از فارغ شدن از هشت ركعت نماز شب، بجا مىآورى دو ركعت نماز به نيت نماز «شفع» و يك ركعت نماز به نيت نماز «وتر» و در اين سه ركعت بعد از حمد بهتر است كه توحيد بخوانى تا به منزلهى يك ختم قرآن باشد زيرا كه سورهى توحيد ثلث قرآن است. يا آنكه در نماز شفع بخوانى در ركعت اول حمد و سورهى توحيد سه بار و بهتر است كه سورههاى ناس و فلق نيز بخوانى و سپس قنوت مىخوانى و مستحب است كه در قنوت گريه كنى و به حالت زارى براى برداران دينى و دعانمائى و مستحب است كه ذكر كنى حمد مؤمن را، مثلاً بگويى (اَللَّهُمَّ اغْفِرْ …) و مستحب است كه هفتاد مرتبه «اَسْتَغْفِرُاللَّهَ رَبِّى وَ اَتُوبُ اِلَيهِ» بگوئى و بهتر است كه دست چپ را به دعا بلند كرده و استغفار را به دست راست بشمارى و روايت شده كه امام سجاد(ع) در قنوت «وتر» 300 مرتبه «الَعفَو» مىگفت و بعد از آن هفت مرتبه مىگويى: «هذَا مَقْامٌ عائِذُبِكَ مِنَ النَّارِ» و بهتر است كه طول بدهى قنوت را و بعد به ركوع و سجده بروى و نماز را تمام كنى و بعد از سلام، تسبيح حضرت زهرا سلاماللهعليها را بخوانى و سپس بخوانى: «اَلْحَمْدُلِرَبِّ الصَّباحِ اَلْحَمدُ الْفالِقِ الْاَصْباحِ و بگويى سُبْحانَ رَبّىِ الْمَلِكُ الْقُدُوسِ الْعَزيزِ الْحَكيمِ».
(114)
وقت نماز شب
وقت خواندن نماز شب از نيمه شب به بعد مىباشد و هر چه به اذان صبح نزديكتر باشد، بهتر است.
تذكر:
اگر قبل از اذان صبح بيدار نمىشوى، مىتوانى قبل از خواب نماز شب را بخوانى يا بعد از نماز صبح قبل از طلوع آفتاب بخوانى، حتى اگر در حال حركت نيز باشى مىتوان نماز شب را بجا آورد و چنانچه روى هم از قبله برگردد، اشكال ندارد.
(115)