دزدترين دزدها كسى است كه از نمازش بدزد
«اَسْرَقَ السُّرَّاقِ مِن سَوقِ، مِن صَلَاتِهِ يَعنِى لاَيَتَهَمَّهَا(1)» دزدترين دزدها كسى است كه از نمازش بدزدد، يعنى آن را بطور تام و كامل بجا نياورد.
نمازهاى واجب را محافظت كنيد
يكى از خصوصيات افراد شايسته اين است كه نماز خود را محافظت مىكنند: مقصود از نماز در آيه مباركه «وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ يُحَافِظُونَ(2)» نماز واجب است، كه بايد آداب، شرايط، اركان و خصوصيات آن حفظ شود و صفات كامل آن، رعايت گردد و آنطور كه شرع مقدس دستور داده، نماز بگذارد.
بعضى از مفسرين گفتهاند: محافظت بر نماز غير مداومت بر آن است، چون دوام مربوط به خود نماز و نفس عمل است و اما محافظت مربوط به كيفيت آن است(3).عن فضل بن يسار قال:
سَألْتُ اَبَاجَعْفَرمِن قَوْلِ اللَّهِ عزَّوجَلَّ «اَلّذَيِنَ هُمْ عَلَى صَلوتِهِمْ يُحَافِظُونَ» قال: هِى الْفَرِيضَةُ فَقُلْتَ: «اَلَّذِينَ هُمْ عَلى صَلوتِهِم دَائِمُونَ» قَالَ هِى النَّافِلَةُ(4)».
از فضل بن يسار نقل شده كه گفت: از امام باقردر مورد آيه شريفه «كسانى كه بر نمازشان محافظت مىكنند» سؤال كردم كه منظور كدام نمازهاست؟ حضرت فرمود: نمازهاى
1- بحارالانوار، ج 84، ص 263.
2- سوره معارج آيه 34.
3- تفسير كبير، ج 30، ص 29.
4- ميزان الحكمه، ج 5، ص 400.
(72)
واجب و در مورد آيه شريفه «وَ الَّذِينَ هُمْ عِلى صَلَوتِهِم دَائِمُونَ» پرسيدم، حضرت فرمود: آنها نافلهها و نمازهاى مستحبى مىباشند.
مواظبت بر اوقات نمازهاى يوميه
«اَقِمِ الصَّلوةِ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ اِلى غِسَقِ الْلَيْلِ وَ قُرآنَ الْفَجْرِ اِنَّ قُرآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشهُودا(1)» نماز را از زوال خورشيد تا نهايت تاريكى شب (نيمه شب) بر پا داريد و نماز صبح را چرا كه نماز صبح، مورد مشاهده فرشتگان شب و روز است.
آيه مذكور از آياتى است كه اشاره اجمالى به وقت نمازهاى پنجگانه دارد و با انضمام به ساير آيات قرآن و روايات، كه در اين زمينه آمده وقت نمازهاى پنجگانه، دقيقا مشخص مىشود، از اين آيات استفاده مىشود، كه بهترين موقع براى نماز صبح همان لحظات آغاز طلوع فجر است.
در آيه كريمه «لِدُلُوكِ الشَّمْسِ اِلَى غَسَقِ الْلَيلِ» اشاره به نمازهاى ظهر، عصر، مغرب و عشاء دارد و «قرآن الفجر» اشاره به نماز صبح، زيرا دلوك شمس به معنى زوال آفتاب از دائره نصف النهار است، كه وقت ظهر مىباشد و غسق اليل با توجه به اينكه شدت ظلمت و تاريكى شب را مىرساند، نماز عشاء است و نماز عصر و مغرب نيز بين ظهر و عشاء واقع شده است.
ابوبصير مىگويد:
از امام باقر شنيدم كه مىفرمود:
«سهوهائى كه در نماز رخ مىدهد، از نماز محسوب نمىشود، ولى خداوند آنرا با نافلهها كامل مىكند.
1- سوره اسراء آيه 78.
(73)
نخستين چيزى كه بنده را در رابطه با آن مورد محاسبه قرار مىدهند، نماز است، اگر پذيرفته شود، اعمال ديگر نيز پذيرفته مىگردد و هر گاه نماز در اول وقت بالا برود، سفيد و درخشان به سوى صاحبش باز مىگردد و به او خطاب مىكند، از من مواظبت نمودى خدا تو را حفظ كند و هر گاه در غير وقت خود و بدون شرايط بالا رود سياه و تاريك به سوى صاحبش باز مىگردد و به او مىگويد: مرا تباه كردى خدا تو را نابود كند(1)».
از رسول خدا روايت شده كه فرمود «أَحَبُّ اْلاَعمَالِ الىَ اللَّهِ اَلصَّلاَةُ لِوَقْتِها(2)».
بهترين كارها نزد خدا نماز اول وقت است.
و از آن حضرت روايت شده كه فرمود: «لاَيَزُالُ الْعَبْدَ فِى الصَّلَوةِ مَا اْنتَظَرُ الصَّلوةَ(3)».
بنده مادام كه منتظر نماز است در حال نماز است.
از امام صادق نقل شده كه فرمود: پيامبر خدا فرموده است: «فرداى قيامت شفاعت من به كسى كه نماز واجب را تا پس از وقت آن به تأخير اندازد، نخواهد رسيد(4)» و فرمود:
«حَافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ الخَمسْ فَاِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اِذَا كانَ يَوْمَ القِيمَةِ يَدعُوا بِالْعَبْدِ فَأَوّلُ شَىءِ يَسْأَلْ عَنْهُ الصَّلاةِ فِانَّ جَاءَ بِهَا تَامّا وَ اِلّا رُخْ فِىالنَّارِ(5)».
1- الحكم الزاهره ص 285.
2- نهجالفصاحه حديث 75.
3- نهج الفصاحه حديث 2538.
4- امالى صدوق ص 365.
5- ميزان الحكمه، ج 5، ص 374.
(74)
بر نمازهاى پنجگانه مواظبت كنيد، پس بدرستيكه خداوند تبارك و تعالى هنگامى كه قيامت بيايد، مىخواند بندهاش را، پس اولين چيزى كه از او سؤال مىشود، نماز است، اگر آن را بطور كامل با رعايت آداب و شرايط و حدود و ثغور آن به جا آورده، رستگار مىشود و گرنه به سوى جهنم رانده مىشود.
اوقات نماز
«فَاصْبِرْ عَلىَ مَا يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ مِنَ الْلَيْلِ فَسَبِّحْهُ و اِدْبَارَ السُّجُودِ(1)» در برابر آنچه آنها مىگويند، شكيبا باش و تسبيح و حمد پروردگارت را قبل از طلوع آفتاب و پيش از غروب به جا آور و در بخشى از شب او را تسبيح كن و بعد از سجده.
«قبل طلوع الشمس» اشاره به نماز صبح دارد، زيرا آخر وقت آن طلوع آفتاب مىباشد و «قبل غروب الشمس» اشاره به نماز ظهر و عصر است چرا كه آخر وقت هر دو غروب آفتاب است و «من الليل» نماز مغرب و عشاء را بيان مىكند و «ادبار السجود» نظر به نافلههاى مغرب دارد، ولى علامه طباطبايى عليه الرحمه مىفرمايد:
«مراد تسبيح و تعقيبات بعد از همه نمازهاست چون هر نمازى با سجده ختم مىشود و قهرا با تعقيبات نمازهاى پنجگانه منطبق مىشود(2)».
شيح طوسى در تهذيب با ذكر سند از زراره نقل كردهكه گفت: شنيدم، كه حضرت باقر فرمود: رسول خدا، تا هنگام ظهر نمازى نمىخواند، چون ظهر
1- سوره ق آيه 39.
2- الميزان، ج 18، ص 540.
(75)
داخل مىشد و به قدر نصف انگشت از سايه شاخص مىگذشت، هشت ركعت ـ نافله ظهر ـ مىخواند و چون سايه به اندازه يك ذراع مىشد، به خواندن نماز ظهر مىپرداخت، سپس دو ركعت از نافله عصر مىخواند و باز دو ركعت قبل از رسيدن وقت نماز عصر، تا آنكه سايه به قدر دو ذراع مىشد، آن وقت نماز عصر را به جا مىآورد و وقتى آفتاب غروب مىكرد، نماز مغرب را مىخواند و بعد از زوال شفق از طرف مغرب، به خواندن نماز عشاء مىپرداخت و مىفرمود: وقت عشاء تا ثلث شب امتداد دارد، بعد از آن نماز ديگرى نمىخواند، تاشب به نصب مىرسيد، آنگاه برخاسته و سيزده ركعت نماز مىخواند، كه نماز «وتر» و دو ركعت نافله صبح از آن سيزده ركعت بود و چون سپيده صبح طلوع مىكرد و هوا روشن مىشد، به خواندن نماز صبح مشغول مىگرديد(1).
امام علىدر نامهاى كه به فرماندارن خود در شهرهاى مختلف مىنويسند، اوقات نمازهاى يوميه را چنين بيان مىكند: «فَصَلُّوا بِالنَّاسِ الظُّهْرَ حَتَّى تَضِىءَ الشَّمْسُ مِن مِرْبَضِ العَنْزِ» نماز ظهر را با مردم وقتى بخوانيد، كه آفتاب به طرف مغرب رفته، سايه آن به اندازه دويال آغل بز گسترده شود «وَصَلَّوا بِهِمُ الْعَصْرَ وَ الشَّمْسُ بَيْضَاءِ حَبَّةٌ فِى عُضْوٍ مِنَ النَّهَارِ حِينَ يَسَارَ فِيها فُرْسَخَانِ» و نماز عصر را با مردم زمانى بخوانيد، كه خورشيد سفيد است و جلوه دارد و پارهاى روز مانده كه تا غروب مىتوان دو فرسخ راه را پيمود. «و صَلَّو بِهِمُ الْمَغْرِبَ حِينَ يُفطِرُ الصَّائمُ وَ يَرفَعُ الْحَاجُّ اِلى مِنى» و نماز مغرب را با مردم هنگامى بخوانيد، كه روزهدار افطار و حاجى از عرفات منى كوچ مىكند. «وَصَلُّو ابِهِمُ الْعِشَاءَ حِيَن يَتَوَارِى الشَّفَقَ اِلىَ ثُلُثِ الْلَيْلِ» و نماز عشاء را با مردم وقتى
1- تهذيب، ج 2، ص 262.
(76)
بخوانيد كه شفق پنهان، و يك سوم از شب بگذرد.
«وَصَلُّو بِهمُ الغَدَاةِ وَالرَّجُلُ يَعرِفُ وَجْهِ صَاحِبِهِ» و نماز صبح را با مردم هنگامى بخوانيد كه شخص چهره همراه خويش را بشناسد(1).
رهبر فرزانه انقلاب اسلامى در توصيه به جوانان مىفرمايند «توصيه مؤكد اينجانب به همه و به ويژه جوانان آن است كه خود را با نماز مأنوس و از آن بهرهمند سازند، يعنى اينكه، نماز را بايد با معنى و احساس حضور در محضر پروردگار متعال جلت عظمته به جاى آورند و اين كار را با تمرين بر خود، هموار و آسان سازند و تا بتوانند نو افل، مخصوصا نافله نمازهاى صبح و مغرب نيز ادا كنند، و اگر هنوز در ميان كسان و نزديكان و دوستان آنان كسى هست كه خود را از فيض نماز محروم كرده باشد، او را از اين گناه بزرگ و خسارت عظيم باز دارند و اين كار را با زبان خوش و رفتار حيكمانه انجام دهند(2).